ابن‌اشناس ابوعلی حسن بن محمد بزازابن اشناس محدث و فقیه شیعی در قرن چهارم و پجم بود. ۱ - معرفی ابن اشناساِبْنِ اَشناس، ابوعلی حسن بن محمد بن اسماعیل بزاز (۳۵۹- ۴۳۹ق/۹۷۰- ۱۰۴۸م)، محدث و فقیه شیعی . تبار و چگونگی زندگی وی چندان روشن نیست. همین قدر می‌دانیم که وی از موالی بوده و به شخصی به نام جعفر متوکل وابستگی داشته و به همین جهت به متوکلی شهرت یافت است. [۱]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۲۵، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م.
کلمه اشناس احتمالاً ایرانی است. افندی [۲]
عبدالله افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۴، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
می‌گوید ضبط مشهور در این کلمه به ضم اول است، اما بعضی از افاضل آن را به فتح اول (یعنی اَشناس) نیز آورده‌اند.مؤلف اعیان الشیعه [۳]
محسن امین، الاعیان الشیعه، ج۱، ص۶۸.
[۴]
محسن امین، الاعیان الشیعه، ج۱، ص۶۹.
[۵]
محسن امین، الاعیان الشیعه، ج۱، ص۷۵.
[۶]
محسن امین، الاعیان الشیعه، ج۲۳، ص۷۰-۷۶.
حدس زده که «اشناس» صورت دیگری از کلمه «شناس» باشد.قرینه دیگر بر ایرانی بودن این کلمه این است که به نوشته ابوالفضل بیهقی [۷]
ابوالفضل بیهقی، تاریخ، ج۱، ص ۱۶۸، به کوشش علی‌اکبر فیاض، مشهد، ۱۳۵۰ش.
نام افشین، «اشناس» بوده است.به گفته خطیب بغدادی (د ۴۶۳ق/۱۰۷۱م) ابن اشناس در کرخ بغداد در خانه‌اش حوزه درسی داشته که در آن دانش‌پژوهان شیعی گرد می‌آمده و از وی حدیث و فقه می‌آموخته‌اند. درگذشت او در بغداد بوده و در همان‌جا در باب کناس به خاک سپرده شده است. [۸]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۲۶، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م.
۱.۱ - بررسی در علم رجالرجال شناسان شیعی از ابن اشناس به نیکی یاد کرده و غالباً به وثاقت او گواهی داده‌اند. سید بن طاووس (۵۸۹ -۶۶۴ق/۱۱۹۳- ۱۲۶۶م) او را در نقل حدیث صالح و موثق دانسته است. [۱۰]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م.
[۱۱]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۲۶، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م.
۱.۲ - روایت صحیفه سجادیهابن اشناس از کسانی است که صحیفه سجادیه را روایت کرده و افندی اصفهانی نسخه‌هایی از آن را در ادرنه روم و تبریز دیده است. [۱۲]
عبدالله افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
مجلسی نیز گفته است که نسخه‌هایی از آن نزد اوست، [۱۳]
عبدالنبی کاظمی، تکملة الرجال، ج۱، ص۳۱۱، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف.
هر چند گفته‌اند که نسخه مجلسی از جهات مختلف با نسخه مشهور و رایج متفاوت است.۱.۳ - اساتیدابن اشناس از بسیاری از فقیهان و راویان شیعی و سنی روزگارش دانش آموخته و از آنان حدیث نقل کرده است. برخی از این کسان عبارتند از: حسن بن محمد بن عبید عسکری ، عمر بن محمد بن سنبک ، عبیدالله بن محمد بن عابد خلال ، ابوالحسن بن لؤلؤ ، [۱۴]
احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۲۵- ۴۲۶، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م.
شیخ مفید ، ابن ابی الثلج کاتب ، ابوالمفتح الراس ، ابوالمفضل محمدبن‌عبدالله‌بن‌مطلب‌شیبانی ، [۱۶]
عبدالله افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
احمدبن محمدبن عبدالله‌بن عیاش جوهری ، حسین بن احمد ابن مغیره ابوعبدالله ثلاج . ۱.۴ - ناقلان حدیث از اشناسبرخی کسان مانند محمد بن محمد بن میمون [۱۸]
عبدالله افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
و همچنین شیخ طوسی از وی حدیث روایت کرده‌اند. [۱۹]
محمد طوسی، الخلاف، ج۱، ص۶۰، تهران، ۱۳۷۷ق.
۱.۵ - آثاربه ابن اشناس در فقه و حدیث و کلام آثار زیر را نسبت داده‌اند: الکفایة فی‌الاعتقادات [۲۰]
محمد حر عاملی، امل الامل،ج۲، ص۶۹ ، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۳۶۲ش.
و عمل ذی‌الحجه . [۲۱]
عبدالله افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۱، ص۳۱۲، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
از این آثار اطلاعی در دست نیست جز اینکه کتاب اخیر، تألیف شده در ۴۳۷ق، به دست ابن طاووس رسیده و او آن را در کتاب الاقبال خود آورده است. [۲۲]
علی ابن طاووس، الاقبال لصالح الاعمال، ج۱، ص ۴۹۶، تهران، ۱۳۱۴ق/ ۱۸۹۶م.
۲ - فهرست منابع(۱) علی ابن طاووس، الاقبال لصالح الاعمال، تهران، ۱۳۱۴ق/ ۱۸۹۶م. (۲) رضا استادی، «ابن اشناس»، آینده، س ۵، شم ۱، فروردین - خرداد ۱۳۵۸ش. (۳) عبدالله افندی اصفهانی، ریاض العلماء، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۴) ابوالفضل بیهقی، تاریخ، به کوشش علی‌اکبر فیاض، مشهد، ۱۳۵۰ش. (۵) محمد حر عاملی، امل الامل، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۳۶۲ش. (۶) احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م. (۷) محمد طوسی، الخلاف، تهران، ۱۳۷۷ق. (۸) عبدالنبی کاظمی، تکملة الرجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف. (۹) محمدعلی موحد ابطحی اصفهانی، تهذیب المقال، نجف، ۱۳۹۰ق. (۱۰) محسن امین، الاعیان الشیعه. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن اشناس»،ج۳، ص۸۹۱. |